Phân tích toàn diện nguyên nhân, sự ảnh hưởng và xu hướng của ô nhiễm không khí trong nhà (Phần 1)

Bài báo này được xuất bản lần đầu tiên vào tháng 11 năm 2014; sửa đổi lần cuối vào tháng 11 năm 2019 trên https://ourworldindata.org/indoor-air-pollution

Ô nhiễm không khí trong nhà là do đốt các nguồn nhiên liệu rắn – chẳng hạn như củi, chất thải cây trồng và phân để nấu nướng và sưởi ấm.

Việc đốt các loại nhiên liệu này, đặc biệt là ở các hộ gia đình nghèo, dẫn đến ô nhiễm không khí, dẫn đến các bệnh về đường hô hấp có thể dẫn đến tử vong sớm. WHO gọi ô nhiễm không khí trong nhà là “nguy cơ sức khỏe môi trường lớn nhất thế giới”.

• Ô nhiễm không khí trong nhà là một yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến tử vong sớIHME ước tính nó gây ra 1,6 triệu ca tử vong mỗi năm. WHO đưa ra con số này là 4,3 triệu.
• 6% số ca tử vong ở các nước thu nhập thấp là do ô nhiễm không khí trong nhà.
• Tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí cao nhất ở các nước có thu nhập thấCó sự khác biệt lớn hơn 1000 lần giữa các quốc gia có thu nhập thấp và cao.
• Thế giới đang có nhiều tiến bộ: Số người chết trên toàn cầu do ô nhiễm không khí trong nhà đã giảm hơn một triệu người mỗi năm kể từ năm 1990.
• Tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà đã giảm ở hầu hết các quốc gia trên thế giới kể từ năm 1990.
• Ô nhiễm không khí trong nhà do phụ thuộc vào nhiên liệu rắn để nấu nướng
• Chỉ 60% thế giới được sử dụng nhiên liệu sạch để nấu nướng. Tỷ lệ này đã tăng đều đặn.
• Việc sử dụng nhiên liệu rắn để nấu ăn đã giảm ở các khu vực trên thế giới, nhưng vẫn ở mức cao.

Ô nhiễm không khí trong nhà là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến tử vong sớm

Ô nhiễm không khí trong nhà là một trong những vấn đề môi trường lớn nhất thế giới – đặc biệt là đối với những người nghèo nhất trên thế giới , những người thường không được tiếp cận với nhiên liệu sạch để nấu nướng.

Các “Gánh nặng Bệnh tật Toàn cầu” là một nghiên cứu lớn về những nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ tử vong và bệnh tật bố trên tạp chí y học “The Lancet” . Những ước tính về số người chết hàng năm do một loạt các yếu tố nguy cơ được trình bày ở đây. Biểu đồ này được hiển thị cho tổng số toàn cầu, nhưng có thể được khám phá cho bất kỳ quốc gia hoặc khu vực nào bằng cách sử dụng nút chuyển đổi “thay đổi quốc gia”.

Ô nhiễm không khí trong nhà là một yếu tố nguy cơ đối với một số nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới, bao gồm bệnh tim, viêm phổi, đột quỵ, tiểu đường và ung thư phổi. Trong biểu đồ, chúng ta thấy rằng nó là một trong những yếu tố nguy cơ tử vong hàng đầu trên toàn cầu.

Theo nghiên cứu Gánh nặng bệnh tật toàn cầu, 1,6 triệu người chết sớm vào năm 2017 do ô nhiễm không khí trong nhà. Đặt điều này vào bối cảnh: con số này gấp bốn lần số vụ giết người năm 2017 gần 400.000 vào năm 2017.

Ảnh hưởng sức khỏe của ô nhiễm không khí trong nhà đặc biệt cao ở các nước thu nhập thấp. Nếu chúng ta nhìn vào sự phân tích đối với các quốc gia có chỉ số xã hội học thấp – ‘SDI thấp’ trên biểu đồ tương tác – chúng ta thấy rằng ô nhiễm không khí trong nhà là một trong những yếu tố nguy cơ tồi tệ nhất.

Tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà trên toàn cầu

Ở các nước thu nhập thấp, 6% tổng số ca tử vong là do ô nhiễm không khí trong nhà

Viện Đánh giá và Đo lường Sức khỏe (IHME) ước tính rằng 1,6 triệu người chết sớm do ô nhiễm không khí trong nhà vào năm 2017. Đây là 3% số ca tử vong toàn cầu. Ở các nước thu nhập thấp, nó chiếm 6% số ca tử vong.

Trong bản đồ ở đây thể hiên tỷ lệ số người chết hàng năm do ô nhiễm không khí trong nhà trên toàn thế giới. Vào năm 2017, con số này dao động từ mức cao gần 11% ở Papua New Guinea – hơn 1/10 trường hợp tử vong – đến dưới 0,1% trên hầu hết châu Âu và Bắc Mỹ.

Khi so sánh tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà theo thời gian hoặc giữa các quốc gia, không chỉ so sánh mức độ ô nhiễm không khí trong nhà mà còn là mức độ nghiêm trọng của nó trong bối cảnh các yếu tố nguy cơ tử vong khác. Tỷ lệ ô nhiễm không khí trong nhà không chỉ phụ thuộc vào số người chết sớm vì nó, mà còn là những người khác đang chết vì điều gì và điều này đang thay đổi như thế nào.

Khi nhìn vào tỷ lệ người chết vì ô nhiễm không khí trong nhà, các số liệu ở các quốc gia có thu nhập thấp nhất ở châu Phi cận Sahara là cao, nhưng không khác biệt rõ rệt so với các quốc gia ở châu Á hoặc châu Mỹ Latinh. Ở đó, mức độ nghiêm trọng của ô nhiễm không khí trong nhà – được biểu thị bằng tỷ lệ tử vong – đã bị che lấp bởi vai trò của các yếu tố nguy cơ khác ở mức thu nhập thấp, chẳng hạn như khả năng tiếp cận nước sạch thấp, điều kiện vệ sinh kém và tình dục không an toàn là một yếu tố nguy cơ HIV / AIDS .

Tỷ lệ tử vong cao nhất giữa các quốc gia có thu nhập thấp

Tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà cho chúng ta một so sánh chính xác về sự khác biệt về tác động tử vong giữa các quốc gia và theo thời gian. Điều này trái ngược với kết quả nghiên cứu trước đây cho rằng tỷ lệ tử vong không bị ảnh hưởng bởi các nguyên nhân hoặc yếu tố nguy cơ tử vong khác đang thay đổi như nào.

Trong bản đồ này, tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà trên toàn thế giới. Tỷ lệ tử vong đo lường số người chết trên 100.000 người ở một quốc gia hoặc khu vực nhất định.

Điều trở nên rõ ràng là sự khác biệt lớn về tỷ lệ tử vong giữa các quốc gia: tỷ lệ này cao ở các quốc gia có thu nhập thấp hơn, đặc biệt là ở châu Phi và châu Á cận Sahara. Tỷ lệ ở đây thường lớn hơn 100 người chết trên 100.000 – ở Papua New Guinea, con số này là hơn 200 trên 100.000.

So sánh điều này với tỷ lệ tử vong ở các quốc gia có thu nhập cao: ở Bắc Mỹ, tỷ lệ tử vong dưới 0,1 trên 100.000. Đó là một sự khác biệt lớn hơn 1000 lần.

Do đó, vấn đề ô nhiễm không khí trong nhà có một sự phân chia kinh tế rõ ràng: đây là một vấn đề gần như đã được loại bỏ hoàn toàn ở các nước thu nhập cao, nhưng vẫn là một vấn đề lớn về môi trường và sức khỏe ở những nước có thu nhập thấp.

Chúng ta thấy rõ có một mối quan hệ tiêu cực mạnh mẽ: tỷ lệ tử vong giảm khi các quốc gia giàu lên. Điều này cũng đúng khi  so sánh  giữa tỷ lệ nghèo đói cùng cực và ảnh hưởng của ô nhiễm.

Các trường hợp tử vong do ô nhiễm được ước tính như thế nào?

Ô nhiễm không khí trong nhà có nhiều tác động tiêu cực đến sức khỏe, có thể dẫn đến bệnh tật nhưng cũng có nhiều trường hợp dẫn đến tử vong. Bảng dưới đây trình bày dữ liệu tóm tắt từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về mức độ liên kết đã được chứng minh giữa ô nhiễm không khí trong nhà và các kết quả sức khỏe tiềm ẩn. Những kết quả sức khỏe này bao gồm từ nhiễm trùng đường hô hấp đến bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) đến ung thư phổi và có những tác động khác nhau đối với dân số tùy thuộc vào các yếu tố như tuổi và giới tính.

Các tác động đến sức khỏe khác nhau về độ mạnh của bằng chứng liên kết kết quả với ô nhiễm không khí trong nhà. WHO xác định ‘bằng chứng mạnh mẽ’ dựa trên kết quả từ một loạt các nghiên cứu về việc sử dụng nhiên liệu rắn ở các nước đang phát triển với bằng chứng sinh hóa và phòng thí nghiệm về tác động đến sức khỏe, có ít nhất ba nghiên cứu cho thấy bằng chứng mạnh mẽ cho các nhóm tuổi và giới tính cụ thể; và ‘vừa phải II’ có ít nhất ba nghiên cứu cho thấy các liên kết tiềm năng nhưng với bằng chứng hạn chế hơn.

WHO gợi ý rằng những ca tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà gây ra như sau:

• 27% là do viêm phổi (nhiễm trùng đường hô hấp dưới cấp tính)
• 18% khỏi đột quỵ
• 27% khỏi bệnh tim thiếu máu cục bộ
• 20% mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD)
• 8% khỏi ung thư phổ

Bảng 1:Tác động đến sức khỏe của ô nhiễm không khí trong nhà – WHO (2006)

Kết quả sức khỏe	Mức độ	Dân số	Rủi ro tương đối	Rủi ro tương đối (khoảng tin cậy 95%)	Đủ hay không đủ bằng chứng?
Nhiễm trùng cấp tính của đường hô hấp dưới	Mạnh	Trẻ em từ 0-4 tuổi	2.3	1,9-2,7	Hợp lý
Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính	Mạnh	Phụ nữ trên 30 tuổi	3.2	2,3-4,8	Hợp lý
	Vừa phải	Nam giới trên 30 tuổi	1,8	1,0-3,2	Hợp lý
Ung thư phổi (than)	Mạnh	Phụ nữ trên 30 tuổi	1,9	1,1-3,5	Hợp lý
	Vừa phải	Nam giới trên 30 tuổi	1,5	1,0-2,5	Hợp lý
Ung thư phổi (sinh khối)	Vừa phải	Phụ nữ trên 30 tuổi	1,5	1,0-2,1	Không đủ
Bệnh hen suyễn	Vừa phải	Trẻ em từ 5-14 tuổi	1,6	1,0-2,5	Không đủ
	Vừa phải	Người lớn trên 15 tuổi	1,2	1,0-1,5	Không đủ
Đục thủy tinh thể	Vừa phải	Người lớn trên 15 tuổi	1,3	1,0-1,7	Không đủ
Bệnh lao	Vừa phải	Người lớn trên 15 tuổi	1,5	1,0-2,4	Không đủ

Xem thêm:

Phân tích toàn diện nguyên nhân, sự ảnh hưởng và xu hướng của ô nhiễm không khí trong nhà (Phần 2)