Phân tích toàn diện nguyên nhân, sự ảnh hưởng và xu hướng của ô nhiễm không khí trong nhà (Phần 2)

Tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà đã thay đổi như thế nào theo thời gian?

Số ca tử vong hàng năm do ô nhiễm không khí trong nhà đã giảm hơn 1 triệu trên toàn cầu kể từ năm 1990.

Trong khi ô nhiễm không khí trong nhà vẫn là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây tử vong và là yếu tố rủi ro lớn nhất đối với những người có thu nhập thấp, thế giới cũng đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong những thập kỷ gần đây.

Trên toàn cầu, số người chết hàng năm do ô nhiễm không khí trong nhà đã giảm hơn 1 triệu người kể từ năm 1990. Như chúng ta thấy trong hình dung, năm 1990 ước tính có khoảng 2,7 triệu người chết sớm; đến năm 2017, con số này đã giảm xuống còn 1,6 triệu.

Điều này có nghĩa là bất chấp sự gia tăng dân số liên tục trong những thập kỷ gần đây, tổng số ca tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà vẫn giảm.

Tử vong do ô nhiễm không khí hộ gia đình theo khu vực

Tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà đã giảm ở hầu hết các quốc gia

Trong biểu đồ có thể so sánh số người chết vì ô nhiễm không khí trong nhà vào năm 1990 (được hiển thị trên trục y) so với con số vào năm 2017 (trên trục x). Đường màu xám ở đây đánh dấu nơi số người chết sẽ bằng nhau trong cả hai năm; các nước nằm trên ranh giới có số người chết năm 1990 cao hơn năm 2017; và điều ngược lại là đúng đối với các quốc gia dưới dây.

Hầu hết các quốc gia nằm trên đường màu xám, có nghĩa là hầu hết đã chứng kiến ​​sự giảm sút về số người chết vì ô nhiễm không khí trong nhà trong những thập kỷ gần đây.

Những quốc gia nào trên thế giới đã đạt được tiến bộ trong việc giải quyết ô nhiễm không khí trong nhà trong những thập kỷ gần đây? Hầu hết tất cả các quốc gia đều có.

Trong biểu đồ phân tán ở đây, chúng ta thấy sự so sánh giữa tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà vào năm 1990 (được hiển thị trên trục y) so với tỷ lệ tử vong vào năm 2017 (trên trục x). Đường màu xám ở đây đánh dấu nơi số người chết sẽ bằng nhau trong cả hai năm; các nước nằm trên ranh giới có số người chết năm 1990 cao hơn năm 2017; và điều ngược lại là đúng đối với các quốc gia dưới dây.

Hầu hết tất cả các quốc gia – ngoại trừ Zimbabwe – đều nằm trên đường màu xám. Điều này có nghĩa là tiến bộ đã được thực hiện ở hầu hết mọi nơi trên thế giới trong những thập kỷ gần đây.

Năm 2017, 1,6 triệu người chết sớm do ô nhiễm không khí trong nhà – 45% ở độ tuổi 70 trở lên. Hình ảnh này cho thấy sự phân tích số lượng tử vong theo nhóm tuổi

Làm thế nào để đạt được tiến bộ chống lại ô nhiễm không khí trong nhà?

Ô nhiễm không khí trong nhà do kém tiếp cận với nhiên liệu nấu ăn sạch

Ô nhiễm không khí trong nhà do đốt các nhiên liệu rắn như chất thải trồng trọt, phân, than củi để đun nấu và sưởi ấm trong các hộ gia đình. Việc đốt những nhiên liệu này tạo ra các hạt vật chất – một nguy cơ lớn đối với sức khỏe, đặc biệt là đối với các bệnh về đường hô hấp. Việc đốt các loại nhiên liệu này trong không gian kín như các hộ gia đình nhỏ là một yếu tố nguy cơ chính làm trầm trọng thêm các bệnh này.

Các hộ gia đình có thu nhập thấp có xu hướng dựa vào nhiên liệu rắn để nấu ăn vì nhiên liệu sạch hơn không có sẵn hoặc quá đắt. Do đó, có thể thấy rõ mối liên hệ chặt chẽ giữa tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà và khả năng tiếp cận nhiên liệu sạch để nấu nướng.

Điều này được thể hiện trực quan: ở đây chúng ta thấy rằng các quốc gia có tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí trong nhà cao nhất là những quốc gia có khả năng tiếp cận rất thấp với nhiên liệu sạch (nghĩa là phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu rắn). Khi khả năng tiếp cận với nhiên liệu sạch và công nghệ tăng lên, tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí hộ gia đình bắt đầu và tiếp tục giảm.

Các hộ gia đình nghèo hơn có sự phụ thuộc nhiều hơn vào nhiên liệu rắn

Thu nhập là một yếu tố quyết định mạnh mẽ đến khả năng tiếp cận năng lượng và các loại nguồn nhiên liệu.

Ở mức thu nhập thấp, các hộ gia đình chủ yếu dựa vào các nguồn nhiên liệu rắn truyền thống như chất thải cây trồng, phân và củi. Khi thu nhập tăng lên, hỗn hợp năng lượng này có xu hướng chuyển đổi sang than củi và than đá. Chỉ ở mức thu nhập cao hơn, các hộ gia đình mới chuyển từ nhiên liệu rắn độc hại sang nhiên liệu không rắn sạch hơn như etanol và khí tự nhiên. Điện chỉ được cung cấp cho các hộ gia đình có mức thu nhập cao.

Tỷ lệ hộ gia đình được tiếp cận với năng lượng sạch ở các quốc gia dưới mức GDP bình quân đầu người là 2.000 USD mỗi năm thường dưới 10%. Khi các quốc gia bắt đầu thu hẹp khoảng cách giữa thu nhập thấp và trung bình, tỷ trọng này bắt đầu tăng cho đến khi chuyển đổi cuối cùng sang thu nhập cao, nơi phần lớn các hộ gia đình có nhiên liệu sạch và công nghệ để nấu ăn.

Bậc thang năng lượng – mối liên hệ giữa năng lượng hộ gia đình và sự phát triển – WHO (2006)

Tiếp cận với nhiên liệu sạch để nấu ăn

Chỉ 60% thế giới được tiếp cận với nhiên liệu nấu ăn sạch

Cách rõ ràng để tránh ô nhiễm không khí trong nhà do đốt nhiên liệu rắn là các hộ gia đình chuyển từ cách nấu nướng và sưởi ấm truyền thống sang các phương pháp hiện đại hơn, sạch hơn. Ví dụ, điều này có thể ở dạng chuyển đổi sang các nhiên liệu phi rắn như khí tự nhiên, etanol hoặc thậm chí là công nghệ điện.

‘Nhiên liệu sạch’ được xác định theo các mục tiêu tỷ lệ phát thải và các khuyến nghị về và chống lại việc sử dụng nhiên liệu cụ thể trong hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới về chất lượng không khí trong nhà: đốt nhiên liệu gia dụng. WHO khuyến cáo không nên sử dụng nhiên liệu rắn, than chưa qua chế biến và dầu hỏa để đun nấu trong nhà vì những nhiên liệu này vượt quá chỉ tiêu về tỷ lệ phát thải. ‘Nhiên liệu sạch’ được khuyến nghị bao gồm khí sinh học, ethanol, LPG, khí đốt tự nhiên và điện. Bếp năng lượng mặt trời cũng có thể là một giải pháp quan trọng khi có điều kiện.

Bản đồ ở đây cho thấy tỷ lệ hộ gia đình được sử dụng nhiên liệu sạch và công nghệ để nấu ăn.

Trên toàn cầu, tiếp cận ngày càng tăng: năm 2000, 49% hộ gia đình được tiếp cận; đến năm 2016 con số này là 60%. Tuy nhiên, điều này có nghĩa là truy cập trên toàn thế giới vẫn còn thấp. Dưới 2/3 số hộ gia đình được sử dụng nhiên liệu nấu ăn sạch.

Tỷ lệ này ngày càng tăng đối với hầu hết các quốc gia có thu nhập từ thấp đến trung bình, tuy nhiên, tỷ lệ tăng khác nhau tùy theo quốc gia và khu vực.

Khả năng tiếp cận thấp nhất trên toàn khu vực Châu Phi cận Sahara, nơi chỉ có 14% hộ gia đình vào năm 2016 được tiếp cận. Tiến bộ đã đáng kể hơn nhiều ở Nam Á và Đông Á trong thập kỷ qua, với lần lượt 18% và 16% số hộ gia đình bổ sung được tiếp cận.

Sử dụng nhiên liệu rắn để nấu ăn vẫn còn cao nhưng đang giảm

Việc đốt các nhiên liệu rắn khiến khói bụi phủ kín các ngôi nhà và túp lều ở các nước nghèo hơn, giết chết người nghèo trên thế giới bằng cách gây ra bệnh viêm phổi, đột quỵ, bệnh tim, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và ung thư phổi. Các nhiên liệu rắn chịu trách nhiệm cho việc này bao gồm gỗ, tàn dư cây trồng, phân, than củi và than đá. Giải pháp cho vấn đề này rất đơn giản: chuyển từ nhiên liệu rắn sang các nguồn năng lượng hiện đại.

Biểu đồ cho thấy thế giới đang tiến triển theo hướng này. Năm 1980, gần 2/3 dân số thế giới sử dụng nhiên liệu rắn để nấu ăn. 30 năm sau, con số này giảm xuống còn 41%. Biểu đồ cũng chỉ ra rằng đó là một vấn đề liên quan đến nghèo đói: Ở những nước giàu có hơn ở châu Âu và Bắc Mỹ, tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với phần còn lại của thế giới; và ở các nước có thu nhập cao trên thế giới, việc sử dụng nhiên liệu rắn hoàn toàn là dĩ vãng.

Việc sử dụng nhiên liệu rắn đang giảm ở tất cả các khu vực trên thế giới. Nhưng sự thành công trong việc phát triển nhanh chóng Đông Nam Á là đặc biệt ấn tượng: tỷ trọng tại đây đã giảm từ 95% xuống còn 61%.

Xem thêm:

Phân tích toàn diện nguyên nhân, sự ảnh hưởng và xu hướng của ô nhiễm không khí trong nhà (Phần 1)